Blockchain teknolojisi, çok çeşitli kişi ve kurumlara birbirlerine güven duymasalar dahi, çok daha verimli iş yapma olanağı sunar. Blockchain tek bir teknoloji olmayıp, sürekli gelişen ve evrilen bir teknolojidir. Uygulamaya başlandığı 2009’dan bu yana yaşanan gelişmeler şu 3 evre ile tanımlanabilir;
Blockchain 1.0: 2009 yılında Bitcoin ile başlayan dijital para evresi, kripto paraların ortaya çıkışı ve transferleri ile dijital ödemelerin gerçekleştirilmesi.
Blockchain 2.0: Dijital paralarla ödeme ve transferlerin ötesinde, çeşitli finansal uygulamaları da ifade eden evre. 2013 sonrası, Vitalik Buterin tarafından tasarlanan akıllı kontrat (smart contract) protokolü özelliğini taşıyan Ethereum platformu ile, blockchain teknolojisi farklı bir boyuta taşınmış oldu.
Blockchain 3.0: Dijital toplum olarak adlandırılan bu süreçte finansal uygulamaların yanısıra, nesnelerin interneti (IoT-Internet of things), yapay zekadaki (artificial intelligence) gelişmelerin de paralelinde, sanattan sağlığa, eğitimden yönetime devletler bazında büyük çapta uygulamalar, bankacılık, siber güvenlik, dijital kimlik sistemlerinde kullanımlar tasarlanır oldu.
Çok fazla tarafın rol aldığı dış ticaret süreçlerinde de, blockchain uygulamaları yüksek maliyetlere katlanmadan, hızlı, riskin minimize edildiği, güvenlikli, kağıtsız ve tüm hizmetlerin birarada olduğu bir yapı sunmakta.
Bu anlamda, gerek mevcut işleyiş geliştirilerek, gerekse yeni enstrümanlar ortaya çıkartılarak dış ticaret sektöründe pekçok proje geliştirilmekte:
Lojistik sektörünün en büyük projesi TradeLens, teknoloji şirketi IBM ve nakliye şirketi Maersk tarafından yürütülmekte, liman ve terminaller, gümrük müdürlükleri, nakliye ve lojistik şirketleri gibi pekçok sektörden 100’den fazla kuruluşu bünyesinde bulundurmaktadır (Hollanda, Singapur, Avustralya, Suudi Arabistan ve Peru’daki gümrük müdürlükleri, Hong Kong’daki Modern Terminaller, Rotterdam Limanı gibi..)
TradeLens, Hyperledger fabric altyapısı üzerinde çalışan IBM blockchain platformu olup proje ile;
- Nakliye ve lojistik tarafında nesnelerin interneti ile sıcaklık kontrolü ve konteyner ağırlıkları gibi konuları takip eden sensör verilerinin kullanımı,
- Erişim izni olan tarafların, nakliye veri ve belgelerine gerçek zamanlı erişimi,
- Liman işletmecilerinin konteyner takibini kolaylıkla yapar hale gelmesi ve kağıt ortamından dijital ortama taşınan işlemler ile süreçler daha doğru, daha hızlı ve verimli bir şekilde gerçekleştirilmiş olacaktır.
Türkiye’de de yine IBM Blockchain Platformu üzerinden bir tedarik zinciri projesi gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. Ürünün tedarikinden teslim aşamasına kadar, evraklar blockchain teknolojisi ile korunup izlenecek ve dijitalleşme sayesinde 10 günü aşan süreç 1 güne kadar indirilerek ciddi bir tasarruf sağlanmış olacaktır; Türkiye’de özet beyanın verilmesi, gümrüklü antrepoya alınması, antrepo beyannamesinin verilmesi, ithalat beyannamesinin verilmesi gibi adımların da blockchain üzerinden yürütülmesi hedeflenmektedir.
Dünyada tedarik zinciri projelerinin yanısıra finansman tarafında da oldukça büyük projeler yürütülmektedir. Blockchain tabanlı ticaretin finansmanı (trade finance) amaçlı oluşturulan;
– Contour (Letter of Credit Network),
– Marco Polo,
– WeTrade,
– India Trade Connect,
– Komgo
gibi platformlar bulunmaktadır.
Singapur merkezli Contour (eski adı ile Voltron), R3 tarafından geliştirilmiş blockchain platformu olan Corda’yı kullanmaktadır. R3, hem kamu hem de özel sektörden 300’den fazla katılımcının yeraldığı kurumsal bir blockchain yazılım firmasıdır.
Contour; Bangkok Bank, BNP Paribas, CTBC Holding, HSBC, ING, SEB, Natwest ve Standard Chartered tarafından kurulmuştur.
Akreditif işlemlerinin gerçekleştirildiği bu platform, birçok kağıt belgenin kullanıldığı ve uzun bir prosedür olan akreditif sürecini dijitalleştirmektedir. Pilot uygulamaların ardından EssDocs’un çıkarttığı elektronik konişmento (eB/L) ilk olarak HSBC ve BNP Paribas tarafından kullanılmış, platforma entegre edilen ikinci eB/L sağlayıcısı ise Bolero olmuştur.
Contour Platformunca blockchain üzerinden ilk akreditif işlemi Ekim 2018’de gerçekleştirilmiştir;
Cargill firması için HSBC-Malezya’dan ING Bank- Arjantin’e akreditif açılmış, normalde 10-15 gün olan akreditif süreci 24 saat içerisinde tamamlanmıştır.
Kasım ve Aralık aylarında gerçekleştirilen 2 işlemin ardından 2019 yılında birçok deneme yapılmış, 2019’da Standard Chartered Bank’ın Singapur’dan Tayland’a açtığı akreditif süreci ise 12 saatten kısa sürmüştür.
Contour platformunca en son gerçekleştirilen işlem, Aralık 2020’de ithalatçı Century Synthetic Tainan Fibre Corp‘dan HD Bank-Vietnam aracılığı ile Spinning Co Ltd firması lehine, CTBC Bank-Tayvan’a açılan akreditiftir.
Marco Polo; Marco Polo Network, R3 ve TradeIX işbirliği ile 2017’de hayata geçen, BNP Paribas, ING, MUFG, Bank of America, Credit Agricole, Bank of Newyork Mellon gibi 31 finans kuruluşu ve bankadan oluşan konsorsiyumdur. Marco Polo da R3’ün Corda blockchain teknolojisini kullanmaktadır. Platform, 2019 yılı sonunda; 25 ülkeden lojistik, denizcilik, finansal hizmetler, otomotiv gibi çeşitli sektörlerden 70’den fazla kuruluşun katılımıyla (ABN Amro Bank, Citizens Bank, Commerzbank, Banorte, Bank of East Asia, Saudi British Bank, International Islamic Trade Finance Corporation, Süd Factoring, BMW, Sumitomo Corp gibi) küresel ticaret finansmanı denemesini başarıyla tamamladıklarını duyurmuştur. 7 hafta süren deneme sonrası blockchain tabanlı işletme sermayesi ve ticaretin finansmanı araçlarının, süreçleri hızlandırarak maliyetleri düşüreceği ve hatta banka ve kurumlar arası geleneksel ilişkilerin dönüşeceği ifade edilmiştir.
Marco Polo Platformunun geliştirdiği ‘Ödeme Taahhüdü (Payment Commitment)’ BPO-Banka Ödeme Yükümlülüğünü temel alarak ‘Geri Döndürülemez Ödeme Taahhüdü (IPU- Irrevocable Payment Undertaking)’ adı verilen dijital bir araca dönüştürür. İthalatçıdan satınalma siparişi verileri, ihracatçıdan fatura verileri ve lojistik firmasından yükleme bilgileri alınarak, 3 yönlü bir veri eşleşmesi ile, ithalatçının bankası ithalatçının ödeme yapmama riskine karşı ihracatçıya ödeme taahhüdü verir. Hatta ihracatçılar bu ödeme taahhütlerini bir bankaya satarak (kırdırarak) vadeden önce ödemeye kavuşabilir.
Marco Polo Network tarafından tanıtılan bu gayrikabilirücu ödeme taahhüdünde, taraflarca oluşturulan akıllı sözleşmedeki koşulların gerçekleşmesi ve dijital ticaret verilerinin başarılı bir şekilde eşleşmesi koşuluyla ödeme garantisi verilerek, nakit akış riski bertaraf edilmektedir. Bu yönteme ilişkin Rulebook / Kural Kitabını tamamlamada da oldukça yol katedildiği duyurulmuştur.
Ülkemizde de İş Bankası, blockchain teknolojisiyle dış ticarette verilerin eşleşmesi koşuluna dayandırılarak ödeme garantisi veren ilk Türk bankası olmuş ve işlem Mayıs 2020’de Marco Polo Platformu üzerinden Commerzbank ile gerçekleştirilmiştir. 2. pilot işlem de makine parçası ithalatı için yine Commerzbank üzerinden Kasım 2020’de gerçekleştirilmiştir.
WeTrade Deutschebank, HSBC, Rabobank, Societe Generale, UniCredit, Santander, UBS, Uni Credit Acr, ERSTE Group, CaixaBank, KBC, Nordea gibi Avrupa’nın 12 büyük markasının ortak girişimi ile oluşturulan platformdur. IBM de platforma dahil olmuştur. Gümrük, lojistik ve sigorta sektörlerinden de katılımlar hedeflenmektedir.
IBM Blockchain Platformu ve Hyperledger Fabric teknolojilerini kullanan platformun özellikle Avrupa’daki KOBİ’ler hedef kitlesidir.
Platformun Banka Ödeme Taahhüdü (BPU-Bank Payment Undertaking) adı altında sunduğu enstrüman, yine bankanın satıcıya sağladığı geridönülmez bir ödeme taahhüdüdür. Satıcı bu ödeme taahhüdünü vadeden önce kırdırarak daha erken finansmana kavuşabilir.
Birçok testin gerçekleştirildiği platformda, 2019 yılında, Countur üyesi de olan HSBC, Rabobank’la birlikte WeTrade üzerinde ilk BPU-Ödeme Taahhüdü işlemini gerçekleştirmiştir. İşlemin müşterilere bir maliyetinin olmadığı ve sürecin 24 saatten kısa sürdüğü açıklanmıştır.
India Trade Connect, ticaretin finansmanı için blockchain tabanlı bir çözüm olan Finacle Trade Connect tarafından desteklenmektedir. Üyeleri ICICI Bank, Induslnd Bank, Axis Bank, Kotak Mahindra Bank, Yes Bank, Güney Hindistan Bankası, RBL Bank’tir. Akreditifler, fatura finansmanı, iş süreçlerinin dijitalleştirilmesi, ağ üzerinde doğrulanması, belge onayı ve ödemelerin gerçekleştirilmesi, C2C / B2C işlemleri üzerinde çalışmaktadır.
Blockchain kullanan ilk tarımsal emtia satışı Easy Trade Connect ile gerçekleştirilmiştir. ING, Societe Generale ve ABN Amro, ING’nin Easy Trade Connect platformunda soya fasulyesi satışını gerçekleştirmiştir. Platform, blockchainin işlemlere kattığı hızın ötesinde dolandırıcılık riskini azaltma, iş yükünü kolaylaştırma ve insan hatalarını azaltma açısından da oldukça önemli özelliklere sahip olduğunu belirtmiştir.
Easy Trading Connect platformunun devamı niteliğinde olan Komgo konsorsiyumunda ise bankalar, enerji şirketleri ve emtia tüccarları bulunmaktadır. Emtialar için ticaretin finansmanını hedefleyen İsviçre merkezli platformun yatırımcıları arasında ABN Amro, BNP Paribas, Citi, CréditAgricole Groupe, ING, MUFG Bank, Natixis, Rabobank, Shell, SGS ve Societe Generale bulunmaktadır.
..
Görüldüğü üzere dünyada, dış ticaret süreçlerini kolaylaştırarak kısaltacak, maliyet, hata ve riskleri azaltacak, dolayısıyla ticaret hacmini arttıracak blockchain tabanlı birçok proje yürütülmektedir. Ülkemizde bankalar teknolojik gelişmeleri takip etme açısından oldukça ileri bir seviyede olmakla birlikte, ne yazık ki firmalarımız için aynı şeyi söylemek çok da mümkün değildir. Blockchain teknolojisinin şeffaflık ve güven unsuru sayesinde, dünyada daha çok firma dış ticaret sektörüne dahil olacaktır. Firmalarımızın sektör dışı kalmamaları ve önemli birer taraf olarak yeralabilmesi, ancak dijital dönüşümlerini gerçekleştirip teknolojik gelişmeleri yakından takip etmeleri ile mümkün olacaktır.
Şeyda ATAOĞLU – Dış Ticaret Eğitmeni
Ankara Üniversitesi / Siyasal Bilgiler Fakültesi, İşletme Bölümü mezunudur. 1991 yılında başladığı iş hayatında, özel sektörde birçok banka ve firmada çalışmıştır. Bu 24 yıllık sürecin ardından dış ticaret ve finans alanlarında seminerler vermektedir. Dış ticarette ödeme yöntemleri, riskler ve bertaraf edilme yolları, Incoterms, sözleşmeler, blockchain ve finansal analiz başlıca eğitim konularıdır.
